Nieuws: Walter Zinzen over 50 jaar Congo

Joseph Kabila

Congo viert op 30 juni 50 jaar onafhankelijkheid. Een bewogen halve eeuw waarin de Congolezen gebukt gingen onder dictatuur, geweld en het voorbije decennium twee verscheurende en gruwelijke oorlogen. In het oosten van het land worden nog dagelijks vrouwen beestachtig verkracht en verminkt. “Veel reden om te vieren is er eigenlijk niet”, zegt Walter Zinzen, voormalig VRT-journalist en Congo-kenner. “Al zijn er ook prille signalen die doen dromen van een betere toekomst voor Congo.”

Walter Zinzen

President Joseph Kabila wil de viering van 50 jaar onafhankelijkheid met de nodige luister bijzetten. Hebben we eigenlijk wel iets te vieren?

Walter Zinzen: “Ja en nee. Er zijn zeker dingen ten goede veranderd. De Congolezen zijn in 50 jaar niet op alle vlakken achteruit gegaan. Er is de jongste jaren bijvoorbeeld een bruisend cultureel leven gegroeid, met veel moderne beeldende kunstenaars. Beeldhouwkunst, schilderkunst, videokunstenaars, muziek. Noem maar op. Congo kan op dat vlak een stevig palmares voorleggen. Luister bijvoorbeeld maar eens naar het Orchestre Symphonique de Kinshasa. Die brengen muziek van internationaal topniveau. Dat is werkelijk fenomenaal.”

Helaas weegt die culturele revival niet op tegen de rampzalige toestand van de economie, van de politieke situatie en van de mensenrechten. Veel Congolezen leven in bittere ellende. Dat werpt allemaal een zeer donkere schaduw op deze viering.”

Kun je Congo eigenlijk wel echt onafhankelijk noemen? Milities en westerse bedrijven roven het land leeg. De overheid blijft in grote delen afwezig.

Walter Zinzen: “Westerse bedrijven roven het land inderdaad leeg, maar dat kunnen ze alleen bij gratie van diezelfde Congolese overheid. De entourage van de president, ministers, lokale gezagsdragers, ze laten zich allemaal rijkelijk bedienen door bedrijven die de mijnen ontginnen. De diefstal van grondstoffen (onder meer diamant, goud, coltan, ph) gebeurt eigenlijk maar in de mate dat de Congolese overheid het toelaat.

Daarbovenop heb je inderdaad gewapende milities met steun van buurlanden Rwanda en Oeganda. Zij houden de onrust gaande en ondermijnen de Congolese staat. De milities terroriseren de bevolking, buiten de Congolezen uit en verrijken zichzelf. Van de soevereiniteit van Congo trekken de buurlanden zich bitter weinig aan. Congo heeft nauwelijks een functionerende staat. Dat is momenteel het grote drama van dit land.

Mobutu Se Se Seko

Vergeet echter niet dat ook het Congolese regeringsleger zelf daar duchtig aan meedoet, mede omdat de soldaten slecht of niet betaald worden. Soldaten met honger zijn een gevaar voor de samenleving. Ze leven op kap van de bevolking en moorden en verkrachten even goed. Kabila heeft het heel moeilijk om de vroegere rebellen te integreren in het leger, maar eigenlijk hadden de Congolese militairen onder Mobutu al een heel slechte reputatie.

Zelfs onder Lumumba (de eerste democratisch verkozen premier van Congo die later met

Patrice Lumumba

 Belgische steun vermoord werd, ph) was dat al een probleem. Dat hangt heel nauw samen met de corruptie, die toen al welig tierde, maar nu allesbehalve verminderd is.”

Welke rol speelt de genocide van ’94 in Rwanda daarin?

Walter Zinzen: “Eigenlijk betalen de Congolezen nu de tol van die genocide. Het is daardoor dat massaal veel hutu de grens over gevlucht zijn, met in hun zog ook veel daders met bloed aan hun handen. Het is voor Rwanda het eeuwige voorwendsel om zich te mengen in Oost-Congo, maar ook om zich te verrijken met de Congolese bodemrijkdommen.”

De VN, met haar 20.000 koppen sterke troepenmacht Monuc, IMF en de Wereldbank zijn ook heel nadrukkelijk aanwezig in Congo. Een nieuwsoortige kolonisering, zullen sommigen zeggen.

Walter Zinzen: Ik denk dat Congo die internationale steun momenteel broodnodig heeft. Overigens zie je dat het IMF ook in Europa tussenkomt. Kijk naar de crisis in Griekenland. Het is misschien op een kleinere schaal, maar dit is geen kwestie van kolonisering. Nu, het bewijst wel dat Congo het moeilijk heeft om op eigen benen te staan. Dat in alle geval.”

Congo is de jongste jaren voortdurend voorwerp van debat in België. Moeten we Kabila zeggen waar het op staat of hem met ‘respect’ benaderen?

Walter Zinzen: “Zwijgen is geen optie meer. Dat zou nu toch duidelijk moeten zijn? Op het moment dat ik nu met u praat, worden in Oost-Congo honderden vrouwen gruwelijk verkracht en verminkt. Op dit eigenste moment! Dan is het moment van subtiele druk en omzichtigheid voor mij al lang gepasseerd. Niets doen, zwijgen of relativeren, dat getuigt pas van een gebrek aan respect voor het Congolese volk.

We klagen over mensenrechtenschendingen in Soedan, het tragische lot van de vluchtelingen in Kirgizië, en terecht, maar over Congo zouden we moeten zwijgen? In het parlement zou men daar eens een grondig debat over moeten voeren. Hoe gaan we om met een misdadig regime zonder dat de bevolking er het slachtoffer van wordt? Dat is absoluut geen gemakkelijke oefening, maar de gruwel in Oost-Congo kun je onmogelijk onder de mat vegen.”

De Gucht had dus gelijk door zich ferm op te stellen tegen Kabila.

Walter Zinzen: “Hij had gelijk, alleen moest hij dat solo doen. De Belgische regering is hem nooit echt gevolgd in die kritiek. Onlangs uitte de Amerikaanse onder-staatsecretaris voor Congo bijna woordelijk dezelfde kritiek. Ik heb het Congolese regime toen niet horen klagen over een gebrek aan respect.”

België is al lang niet meer de dominante partner in Congo. Niet alleen westerse multinationals komen er zaken doen. Vooral de Chinezen verschijnen steeds nadrukkelijker op het toneel.

Walter Zinzen: “Niet alleen de Chinezen, ook India en andere Aziatische landen, tot voor kort ook Zimbabwe, tot Kazachstan toe. Bijna heel de wereld houdt zijn blik op Congo gericht en dan vooral op de grondstoffen waar het land nog overvloedige voorraden van in de bodem heeft. De grootste rovers tegenwoordig zijn enkele Canadese bedrijven die met medeweten en hulp van de Congolese overheid het land leegroven. Niet meer of minder.

Nu, wat de Chinezen betreft, zij nemen een wat aparte plaats in. Ze doen namelijk aan ruilhandel. In ruil voor grondstoffen leveren zij uitgebreide infrastructuurwerken: autowegen, spoorwegen, havens, … Dat is veel minder vatbaar voor corruptie. Een spoorweg steek je niet zomaar in je zak.

Toch is ook daar een schaduwzijde aan verbonden. Chinese staatsbedrijven nemen gewoonlijk hun eigen arbeidskrachten mee vanuit het thuisland en zorgen dus nauwelijks voor lokale tewerkstelling. Chinese privé-bedrijven maken wel gebruik van Congolese arbeidskrachten, maar lappen elke arbeidsnorm aan hun laars. Slecht betaald, in onveilige omstandigheden en zonder enige sociale bescherming. Congo ziet hen niettemin graag komen omdat ze zich niet moeien met het Congolese beleid en bijvoorbeeld niet moeilijk doen over de mensenrechtensituatie.”

Is Congo niet gewoon te groot om als één land bestuurd te worden?

Walter Zinzen: “Dat geloof ik niet. Wel is het een probleem dat hoofdstad Kinshasa niet centraal gelegen is, met dank aan Leopold II. Eigenlijk zou het land moeten federaliseren, een beetje op zijn Belgisch. Dat is zelfs zo voorzien in de grondwet. Alleen probeert Kabila dat met alle mogelijke middelen tegen te houden uit angst om aan macht en privileges in te boeten.

Niet dat de federalisering alle problemen zou oplossen. Rijke regio’s, zoals Katanga (dat bovendien bestuurd wordt door een bekwame gouverneur), zouden er wel bij varen. Provincies met weinig bodemrijkdommen zouden het veel moeilijker hebben.”

Hoe dan ook is Kabila de eerste verkozen president sinds Tshombe in 1965, met een verkozen parlement en verkozen lokale besturen achter zich. Dat is toch een grote stap vooruit in vergelijking met het tijdperk onder Mobutu?

Walter Zinzen: “De verkiezingen op zich waren ontegensprekelijk een succes. Wat daarop volgde, is echter een

Moïse Tshombe

 aanfluiting van alles waar een democratie voor staat. Kabila mag dan wel verkozen zijn, Congo is geen democratie. Het land gaat gebukt onder een enorme corruptie. Mensen worden, zeker in het oosten, geterroriseerd. Het leger beschermt zijn eigen bevolking niet. Neen, met het democratische gehalte van Congo is het slecht gesteld.

Niettemin zijn er wel degelijk stappen vooruit gezet. De vrijheid van meningsuiting is groter dan ooit. Spreek een Congolese burger aan en je krijgt een stroom van kritiek op het beleid van Kabila. De pers werkt ook relatief vrij, maar onderhuids blijft de repressie aanwezig. Kijk naar de recente moord op mensenrechtenactivist Floribert Chebeya. De ANR (Agence Nationale de Renseignements), de Congolese inlichtingendienst, werkt als een soort Gestapo. Mensen worden opgepakt zonder enige reden en gemarteld.

Firmin Yangambi, een advocaat uit Kisangani die zich bekommert om de mensenrechten, werd vorig jaar ter dood veroordeeld voor bezit van oorlogswapens en het opzetten van een opstandige beweging. De man zit nog steeds in de cel in afwachting van zijn proces in beroep.

In 2011 of 2012 zijn er opnieuw presidentsverkiezingen. Kan Congo daarmee een stap vooruit zetten?

Walter Zinzen: “Ik hoop uit de grond van mijn hart dat ik mij vergis, maar ik vrees van niet. Geen enkele serieuze tegenkandidaat zal het tegen hem durven opnemen. In het parlement zitten een aantal bekwame politici die het goed menen met het land. Ze worden op hun beurt bedreigd of aan de kant geschoven. Kabila zal dus herverkozen worden in verkiezingen die nog maar weinig met democratie te maken hebben.

Waar we misschien onze hoop kunnen op stellen, is het middenveld. Vakbonden, mensenrechtenorganisaties, boerencoöperaties. Die leveren allemaal goed werk in moeilijke omstandigheden. Alleen is het allemaal nog heel pril en broos en ook zij worden bedreigd door het corrupte regime van Kabila.

Ook economisch is er heel wat potentieel aanwezig in Congo. Bekwame ondernemers krijgen echter binnen de kortste keren lokale machthebbers over de vloer van zodra ze succes boeken. In ware maffia-stijl worden ze dan verplicht om diezelfde potentaten te laten meeëten van de winst. Zo kun je nooit een welvarende economie uitbouwen.”

 Peter Heirman