Film: Illégal

Alexandre Golntcharov en Anne Coesens, moeder en zoon zonder papieren in Illégal.

Vluchtelingen, asielzoekers en sans-papiers hebben wel al vaker het onderwerp uitgemaakt van films en boeken. Daarbij is er geen gebrek aan valkuilen of clichébeelden. Olivier Masset-Depasse waagde zich ook aan de problematiek en, het moet gezegd, Illégal is een film die alle clichés doorbreekt. Het hoofdpersonage Tania, een Russische vrouw die met haar zoon in België verblijft met valse papieren, leidt een heel normaal leven. Tot ze opgepakt wordt. Wat volgt, is een schokkend verhaal. Net omdat Tania zo herkenbaar is. Het zou over u en mij kunnen gaan.

De beginscène grijpt je meteen naar de keel. Tania, een alleenstaande moeder, komt thuis met een ‘bevel om het grondgebied te verlaten’. Ze gaat even kijken bij haar zoon die al in bed ligt, gooit het papier in de vuilnisbak en verbrandt haar vingers aan een strijkijzer. Zo kan men haar bij een controle geen vingerafdrukken afnemen. Het toont de wanhoop van een alleenstaande moeder die haar zoon kost wat kost een toekomst wil geven.

Dan maakt de film een sprong in de tijd en zien we Tania aan het werk. Via de Russische maffia heeft ze valse papieren gekregen. Het is een zwaard van Damocles dat haar voortdurend boven het hoofd hangt. Uiteindelijk wordt Tania toch opgepakt en moet haar zoon vluchten en onderduiken. Zijzelf belandt in een gesloten asielcentrum.

Semira Adamu

Olivier Masset-Depasse zet met veel gevoel de calvarietocht in beeld van een wanhopige moeder die zich niet wil laten platwalsen door een bureaucratie die asielzoekers elke menselijkheid ontneemt. In het centrum heerst willekeur en agressie. Semira Adamu lijkt nooit ver weg. “Wat het nog erger maakt, is dat de Belgische overheid een schijn van menselijkheid probeert op te houden”, zegt de regisseur in een interview in Visie van deze week. “Wie zich verzet, wordt teruggevoerd naar het gesloten centrum. Dat creëert valse hoop, maar uiteindelijk beland je toch op het vliegtuig. Het maakt de lijdensweg van mensen zonder papieren daardoor net langer en traumatiserender.”

Masset-Depasse kiest resoluut de kant van de zwaksten in dit verhaal, de sans-papiers die ondanks alles een greintje waardigheid proberen over te houden. Het levert een vernietigend beeld op van het Belgische asielbeleid. Een beeld dat overigens bevestigd wordt door de vier veroordelingen die ons land al opliep bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Oscarnominatie?

Zonder meer een knappe film die terecht mag kandideren voor een oscarnominatie als Belgische inzending voor de Beste Buitenlandse Film, ook al kreeg Illégal stevige concurrentie van films als Adem en Turquaze. Het zijn hoogdagen voor de Belgische cinema. Dat is wel duidelijk.

Dat dit zo’n sterke film is, is uiteraard de verdienste van Olivier Masset-Depasse, maar zeker ook van Anne Coesens, een Belgische actrice die een verbluffende prestatie neerzet als de Russische Tania. Ze leerde in 5 maanden de taal fonetisch spreken. “Dat was niet eens het moeilijkste”, lacht haar regisseur. “Een nog veel grotere opgave was het om Frans te spreken met een licht Russisch accent.”

Peter Heirman

Illégal, België

Regie: Olivier Masset-Depasse

Met: Anne Coesens, Alexandre Golntcharov

De film speelt vanaf 6 oktober in de Belgische bioscopen.